Ptaki od zawsze fascynowały. Zanim ludzkość wymyśliła statki powietrzne, człowiek zazdrościł ptakom sztuki latania, kojarząc ją z nieograniczoną wolnością. Zachwyt budził ptasi śpiew, który w ciągu wieków był naśladowany czy przekształcany przez muzyków. Trudno więc dziwić się, że kultura i sztuka człowieka zawiera liczne symbole odnoszące się do życia codziennego ptaków. Tak rodziły się mity, legendy czy wierzenia religijne, które czasem są aktualne do dzisiaj. Mówimy: kura domowa, biały kruk, kaczka dziennikarska czy nadęty jak indyk, ale takie frazeologizmy nie mają nic wspólnego z językiem nauki.
Ptaki często umieszcza się w godłach państw, herbach czy sztandarach wojennych, co niewątpliwie oznacza, że od wieków są dla człowieka ważne. Nie szukając zbyt daleko, Polska jest jednym z krajów, które reprezentuje wizerunek orła.
Czego symbolem są ptaki?
Pierwsze wizerunki ptactwa zaczęły się pojawiać na malowidłach naskalnych. Na przestrzeni wieków ptaki zyskiwały nowsze i bardziej skomplikowane znaczenia. Były i nadal są wykorzystywane w sztuce, by za ich pomocą przekazywać metaforyczne treści. Ptak od zarania jest kojarzony z wolnością, swobodą w przemierzaniu nieba oraz możliwością pokonywania granic i barier.
Jakie są cechy charakterystyczne ptaków?
Ptaki są kręgowcami przystosowanymi do lotu. Cechą charakterystyczną tych zwierząt jest pokrycie ciała piórami, które zwiększają powierzchnię skrzydeł i ogona, co umożliwia lot. Skrzydła wytwarzają siłę nośną, która przeciwdziała grawitacji i pozwala na wznoszenie się zwierzęcia. Ogon służy mu jako ster.
Ważną cechą ptaków są worki powietrzne będące częścią układu oddechowego. To one i płuca napełniają się bogatym w tlen powietrzem zarówno podczas wdechu, jak i wydechu. Najlepiej rozwiniętym zmysłem ptaków jest wzrok. Widzą znacznie dalej i dokładniej od człowieka. Także słuch ptaków jest bardzo czuły, choć nie posiadają widocznych uszu. Większość ptaków ma bardzo słabe zmysły węchu i smaku.
Ptaki w mitologii
Co reprezentuje ptak? Ptak symbolizuje słońce, powietrze, bóstwo, nieśmiertelność, duszę oraz wolność. Każdemu gatunkowi przypisuje się inne znaczenie symboliczne. Jednym z ptaków z najbardziej rozbudowaną symboliką jest sowa. Symbolizuje mądrość, wiedzę, racjonalność i czujność, ale ze względu na nocny tryb życia przypisuje się jej także negatywne znaczenia – nieszczęścia i śmierć.
Ptaki w mitach i legendach
Ptaki od wieków budziły zainteresowanie, dzięki czemu możemy obserwować symboliczne znaczenie ptaków w różnych kulturach. Orzeł to symbol nieba, ognia, potęgi, Boga, długowieczności, odrodzenia, majestatu i sprawiedliwości. Bardzo podobne znaczenie ma sokół, który jest symbolem bohaterstwa i bystrości. Zupełnie inne znaczenie ma kaczka, bo oznacza beztroskę, ciekawość, gadulstwo.
Gołąb jest obecny w literaturze od czasów biblijnych. W Księdze Rodzaju jest wzmianka, że Noe chcąc się dowiedzieć na ile opadły niszczycielskie wody wypuszczał z arki gołębicę. Ptak przyniósł w dziobie gałązkę oliwną, co miało być znakiem, że wody potopu opadają i zaczyna się budzić życie. Biblijna gołębica z gałązką oliwną stała się symbolem chrześcijańskim.
Ewangelia wspomina, że w świątyni jerozolimskiej złożono w ofierze dwa młode gołębie. W czasie chrztu Chrystusa zstąpił na Niego Duch Święty w postaci gołębicy. W poezji starożytnego Rzymu Owidiusz wspomina, że córki króla Anniusza prześladowane przez zwycięskich Greków zamieniły się w gołębie. Dziki gołąb skalny jest bohaterem Homera. O gołębiach pisze Szekspir w „Hamlecie.
Współcześnie ptak stał się symbolem pojednania jako gołąbek pokoju. Upowszechnienie tej symboliki zawdzięczmy głównie Pablowi Picasso, który córce nadal imię Paloma, co po hiszpańsku oznacza gołąb. Do najsławniejszych dzieł Picassa należy „Dziecko z gołębiem” z 1901 roku. Jest on również autorem obrazu „Gołąb z zielonym groszkiem” oraz plakatu promującego Międzynarodową Konferencję Pokojową w Paryżu w 1948 roku, po której powstał cykl prac z gołębiami w roli głównej.
Żuraw w kulturze chińskiej
W kulturze dalekowschodniej żuraw symbolizuje długowieczność, mądrość, piękno i wierność małżeńską (żurawie są monogamiczne). W hinduizmie uznawano go za ptaka zdradzieckiego, a u Celtów był oznaką nieszczęścia.
Kruk, wrona – znaczenie i symbolika
W polskiej tradycji kruki i wrony kojarzone są ze śmiercią i złem, ale w krajach północnych uznawane były za herosów, którym ludzkość zawdzięcza przetrwanie w trudnym klimacie.
Czego symbolem jest sroka?
Sroka jest postrzegana jako inteligentny, sprytny, wręcz przebiegły ptak. Potrafi wykraść z gospodarstwa cenne przedmioty. Według wierzeń, skrzecząca sroka informuje o przybyciu gości lub mających nadejść ważnych wydarzeniach. Nie bez znaczenia jest to, w jakiej pozycji sroka usiadła – mogło to zwiastować dobrą lub złą wiadomość.
W mitologii egipskiej – orły oraz sokoły
Sokół odgrywał ważną rolę w starożytnym Egipcie. Był uznawany za wcielenie Horusa – syna Izydy i Ozyrysa, najwyższego z bogów egipskich. Orzeł w większości państw uznawany jest jako synonim wyjątkowo odważnego wojownika, ptak królewski. Stary Testament uznaje orła za zwierzę nieczyste, podobnie jak sępa.
Piejący o poranku kogut
Kogut jest osadzony w kulturze już od starożytności. Zwierzę to kojarzone było z dostojeństwem, odwagą, płodnością i walecznością. Pianie koguta to charakterystyczny dźwięk, który większość osób kojarzy z widokiem wsi o poranku. Sygnałem głosowym ptak daje znać, że rozpoczął się nowy dzień. W ludowej obrzędowości w naszym kraju pianie koguta symbolizuje otrzymanie wiadomości.